Kırtasiye Malzemesi Seçerken Nelere Dikkat Etmeli
Eylül ayının ilk haftaları anne babalar için, çocuklarının kırtasiye ve diğer öğrenim gereçlerini satın almak için koşuşturduğu günlerdir. Yaklaşık 16 milyon öğrenci her sene bu günlerde öğrenime başlar. Bu sene de ilk ve orta öğrenim okulları 19 Eylülde açılacak
Anne babalar bir yandan önemli miktarlar tutan harcamayı daha ucuzunu bularak azaltmaya çalışırken öte yandan da çocukları için en iyisini en kalitelisini alma telaşı içinde çarşı pazar dolaşır dururlar. Üstelik de bu alışveriş diğerlerine göre fiyatın ötesinde bir dikkat ve özen ister. Çünkü seçilen malzemelerin öğretmenin istediğine uygun olmak, kaliteli olmak, çocukların sağlığına zarar vermemek ve piyasanın en uygun fiyatında olmak gibi birçok özelliğe sahip olması gerekiyor. Onca farklı alışveriş yerinden, onca tür ve marka içinden, sayılan özellikleri taşıyan malzemeleri seçebilmek için, nerede ne kaça satılıyor, hangisi daha iyi ve hangisi sağlığa zararsız gibi konularda bilgi sahibi olmak gerek. Buna karşılık ailelerin bu alışverişin niteliği ve niceliği konusunda sahip olduğu tek bilgi okulların ilan tahtalarına astıkları listesidir. Bir de yasak olanlar da dahil her türlü malzemenin satışa sunulduğu duyum ya da uyarıları. Gerçekten de piyasa denetlenmiyor ya da denetlenemiyor. Bu nedenle de, sağlığa zararlı birçok kırtasiye malzemesi piyasada satışa sunuluyor. Bunların içinde satışı yasaklanmış olanlar da var.
Geçtiğimiz yıla dek organik çözücü (solvent) içeren kırtasiye malzemeleri serbestçe satılıyor idi. “Uçucu Maddelerin Zararlarından İnsan Sağlığının Korunmasına Dair 5898 Sayılı Kanun” Mayıs 2009'da TBMM'de kabul edildi. Uygulamalara açıklık getiren “Uçucu Maddelerin Zararlarından İnsan Sağlığının Korunması Hakkında Yönetmelik” ise Ağustos 2010'da Sağlık Bakanlığı'nca yayımlandı. Bu kanun ve yönetmenlik ile uçucu organik çözücüler içeren kırtasiye malzemelerinin 18 yaşından küçüklere satışı yasaklandı. Ayrıca bunların üretildiği yerlerde 18 yaş altı çocuk çalıştırılması da yasak. Böylece TBMM ve Bakanlık üstüne düşen görevi yapmış oldu. Sıra anne baba ve öğretmenlerde. Anne ve babalar çocuklarına uçucu organik çözücü içeren kırtasiye malzemelerini kesinlikle satın almamalı ve kullandırtmamalıdır. Öğretmenler, bu konularda hem öğrencilerini bilgilendirmeli hem de onların kullandığı kırtasiye malzemelerini denetleyerek, sağlığa zararlı madde içerenlerini kullanmalarına müsaade etmemelidir. Bu yalızca öğrencinin sağlığı açısından değil kendi sağlığı açısından da gerekli.
Kırtasiye malzemesi alırken ve kullanırken ambalaj ve etiket üzerindeki bilgiler mutlaka dikkatlice okunmalı ve incelenmelidir. Her şeyden önce bir markası, üretici adresi ve barkodu var mı? İçindeki maddeler belirtiliyor mu? “Su bazlı”, “alkol bazlı”, “solvent bazlı” gibi tanımlamalar yapılmış mı? Ayrıca sağlık uyarıları, TSE veya CE damgası var mı? Bunlar tek tek incelenmeli ve seçime bu bilgiler ışığında karar verilmelidir.
Kırtasiye Malzemelerinde Bulunabilen Zararlı Maddelerin Başlıcasını Şu Başlıklar Altında Toplamak Olanaklı:
- Organik çözücüler: Tiner ile benzer olan bu tür çözücülerin bulunması olasılığı olanlar kokulu kalem, silgi ve defterler ile beyaz tahta kalemi (boardmarker) veya yazı işaretleyici olarak kullanılan keçe uçlu kalemlerdir. Ayrıca yapıştırıcı zamk ve tutkallar, resim boyaları, oyun hamurları organik çözücü bulundurma olasılığı olan diğer malzemelerdir. Bu tür malzemeleri alırken aileler, kokusuz (parfümsüz) olanları, keçe uçlu kalemlerde “solvent bazlı” yerine “alkol bazlı” olanları, yapıştırıcılarda ise “solvent bazlı” yerine “su bazlı” olanları tercih etmelidir. Aksi takdirde organik çözücü bulunan kırtasiye malzemelerini kullanan çocuklarda hem madde bağımlılığı gelişebiliyor hem de bunlar kanserojen maddelerdir. Toplumumuzda tiner bağımlılarının çok olmasında kokulu kırtasiye malzemesi kullanmanın önemli bir payı var. Bu tür çözücülerin yüksek dozda koklanması ölüme bile yol açabilir. Boyasında çözücü olarak etilasetat ve ksilen (xylene) kullanılmış olan “solvent bazlı” keçe uçlu kalemlerin kullanılması hem öğrencilerin hem de öğretmenlerin sağlığına zararlıdır. Anne babalar her türden keçe uçlu kalem alırken, üzerinde alkolde çözülmüş boyadan yapılmış yani “alkol bazlı” olduğuna ilişkin bilgi ya da sağlığa zararlı madde içermez` şeklinde uyarı bulunmayan keçe uçlu kalemleri kesinlikle satın almamalıdır. Öğretmenler bu tür kalemleri en azından kendi sağlığı açısından kullandırtmamalıdır. İçinde xylol, toluol, hexol ve tiner gibi organik çözücü bulunduran “solvent bazlı” yapıştırıcılar hem kanserojendir hem de madde bağımlılığı riski taşır. Çocuklara yapıştırıcı alırken suda çözünen maddelerden yapılmış “su bazlı” yapıştırıcılar tercih edilmelidir. Su bazlı yapıştırıcıların en önemli özelliği ellerdeki kalıntılarının suyla yıkayınca temizlenebilmesidir.
- Azo boyaları: Boya kalemleri, resim boyaları, oyun hamurları ile kumaş, kağıt ve vinileks gibi maddelerin boyanmasında da kullanılan bu boyalar kanserojendir. Aileler her türden renkli malzemeyi alırken, bir yandan markası, üretici adresi, barkot olup olmadığı vb genel bilgileri kontrol ederken öte yandan da içinde azo boyası olup olmadığına, ya da sağlığa zararlı boya içermediğine ilişkin bilgi notu aramalıdır. Aynı şeklide çanta kalemlik ve benzeri vinileks ya da kumaş kırtasiye malzemelerinin boyanmasında da azo boyaları kullanılabilmektedir. Bu nedenle de boyasız ya da olabildiğince az boyalı kırtasiye malzemeleri tercih edilmelidir.
- Ağır metaller: Sert ve metal malzemelerin boyanmasında kullanılan boyalar başta kurşun olmak üzere nikel, kobalt, arsenik, bakır, krom gibi ağır metaller içerebiliyor. Bunlardaki ağır metaller deri yoluyla geçerek veya çocukların malzemeyi ağzına alması sonucunda ağız yolu ile alınarak vücutta birikiyor. Zehirlenmelere ve alerjiye neden olabiliyor. Bu tür malzemeyi alırken bir yandan genel bilgiler kontrol edilmeli öte yandan da ağır metal veya kurşun vb madde içermediğine ilişkin not aramalıdır.
- Fitalat: Her türlü lastik ve plastik malzemenin elastikiyetini ve yumuşaklığını sağlayan maddedir. Başta silgi olmak üzere, lastik ve plastikten yapılmış tüm kırtasiye malzemelerinde bulunur. Hormonları taklit eden bu maddeye çocukların sunuk kalması halinde; cinsel gelişim sorunları, hormon yapısı, metebolizma ve büyüme düzensizlikleri gibi etkilere yol açıyor. Malzemelerin etiket ve ambalajlarında genel bilgilerin yanında, formaldehit olup olmadığı bilgisi de aranmalıdır.
- Formaldehit: Her türlü ürünün buruşmasını ve su geçirmesini engellemek amacıyla kullanılıyor. Yüksek miktarda kullanıldığında ciltte allerjik reaksiyonlara, gözlerde ve solunum yolunda tahrişe sebep oluyor. Etiket ve ambalajlarda malzemede formaldehit olup olmadığı bilgisi aranmalıdır.