Bazal Metabolizma Hızı ve İstirahat Metabolizma Hızı

Bilimsel kaynaklarda ve Internet ortamında bazal metabolizma hızı (BMR) terminolojisi, istirahat metabolizma hızı (RMR) terminolojisine göre daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak, metabolizma hızının ölçümünde kullanılan ölçüm yöntemleri ve metotları incelendiğinde “İstirahat Metabolizma Hızı” teriminin kullanılmasının daha doğru olduğu görülecektir.

BMR terimi tıbbi terminolojide; bazal metabolizma hızı ve/veya bazal enerji gereksinimi için, RMR ise istirahat metabolizma hızı ve/veya istirahat halindeki enerji gereksinimi için kullanılır. Bazal metabolizma hızı ve istirahat metabolizma hızı; 24 saat süresince herhangi bir fiziksel aktivitede yapmadan, istirahat pozisyonunda vücudumuzun harcayabileceği kalori miktarını belirtir. BMR/RMR vücut fonksiyonlarını devam ettirmek üzere, kardiyo-respiratuvar sistem ve vücut ısısını düzenleyen sistemlerin harcadığı minimal enerjiyi ifade eder. BMR ve RMR ölçü birimi MET dir. MET oksijen tüketim miktarı ile belirlenebilir. Normal şartlarda 1 MET 2.5-5 ml/kg/dak dır. BMR/RMR de oksijen tüketim değeri kişinin vücut yüzey alanına ve yağsız vücut kitlesine bağlı olarak değişmekle beraber genellikle 160-290 ml/dak (0.8-1.43 kcal/dak) arasındadır. BMR değeri, RMR değerine göre çok az miktarda düşüktür.

Günlük Enerji Tüketimi (DEE) ise; istirahat metabolizma hızına, tüketilen besinlerin ısı etkisi ve günlük yaşamsal hareketlerde harcanan enerjinin eklenmesi ile bulunur. Günlük enerji tüketiminin; %65-75'ini RMR, %10'unu tüketilen besinlerin ısı etkisi, %15-30'unu ise günlük yaşamsal aktivitelerde harcanan enerji oluşturur. 

BMR/RMR hesaplanmasında vücut yüzey alanının bilinmesi gerekir. Bunun için boy ve ağırlık parametreleri kullanılarak vücut yüzey alanının bulunması gerekir. Haris-Benedict yöntemi bu prensip esasına göre hesaplama işlemini yapar. Haris-Benedict yönteminde bazal metabolizma hızı hesaplanırken aşağıdaki formülasyon kullanılır Formüldeki kısaltmalar; A: Vücut ağırlığı (kg), B: Boy (cm), Y: Yaş)'dır. 

BMR (Erkek) = 66.5 + (13.75 x A) + (5.03 x B) - (6.75 x Y) 

BMR (Kadın) = 655.1 + ( 9.56 x A) + (1.85 x B) - (4.68 x Y) 

Yine yağsız vücut kitlesini (LBM) esas alan hesaplama yöntemleri de vardır. Ancak ilk olarak LBM nin bulunması gerekir. Bunun için en çok kullanılan yöntem deri kıvrım ölçümüdür. Ancak bazı formülleri kullanarak da LBM yi yaklaşık olarak bulmak olasıdır. Cunningham formülü bunlardan birisidir. Formüldeki kısaltmalar A: Vücut ağırlığı kg, Y: Yaştır. 

LBM (Erkek) = (79.5 - 0.24 x A - 0.15 x Y) x A/73.2 

LBM (Kadın) = (69.8 - 0.26 x A - 0.12 x Y) x A/73.2 

LBM'yi bulduktan sonra bazal metabolizma hızı aşağıdaki formül kullanılarak bulunabilir. 

BMR = 500 + 22 x LBM 

Günümüz de BMR ve RMR ölçümünde kullanılan, çalışma prensipleri birbirinde farklı kullanımı pratik olan cihazlarda bulunmaktadır. Ancak bu cihazların güven aralığı değişkendir. BMR/RMR ölçümümde en güvenilir yöntem oksijen tüketiminin belirlenmesi ile yapılan ölçümdür. Ancak bu ölçüm yönteminin uygulanması için oldukça karmaşık ve pahalı olan bir Metabolik Ölçüm Sistemine (O2-CO2 Analizör Sistemi) ve bu konuda uzmanlaşmış personele ihtiyaç vardır. 

BMR Ölçümü: İlk olarak test öncesi dönemde kişinin 12 saat süre ile aç kalması sağlanır. 8 saatlik bir uyku sonrasında kişi her türlü görsel ve duysal uyarıların elimine edildiği, ortam ısısının 18-22o C ve rölatif nemin %40-50 olduğu karanlık bir odada sırt üstü pozisyonda yatar. Kişi bu pozisyonda 40 dakika süresince Metabolik Ölçüm Sistemine (O2-CO2 Analizör Sistemi) bağlanır. Bu sistem kişinin bazal koşullarda ne kadar O2 kullandığını ve ne kadar CO2 ürettiğini ölçer. Bu iki parametreden MET değerini otomatik olarak hesaplar. İlk 30 dakikalık veriler ölçümde kullanılmaz. Kalan 10 dakikalık ölçümünden elde edilen verilerin ortalaması alınarak değerlendirilir. Ölçüm sırasında kişi uyanık olmalıdır. Görüldüğü gibi, BMR ölçümü için 8 saatlik bir uyku ve hemen sonrasında sisteme bağlanması gerekiyor. Bunun için kişinin hastanede özel bir odada yatırılması ve Metabolik Ölçüm Sisteminin de kişinin yanında yada en azından sedye ile ulaşabileceği bir ortamda bulunması gerekir. Bu ise maliyeti yüksek ve oldukça zahmetli bir işlem olup her zaman uygulanması mümkün değildir 

RMR Ölçümü: RMR Ölçümü daha kolay ve pratiktir. Bu ölçümde test edilecek kişi, 12 saatlik açlık döneminden sonra, her türlü görsel ve duysal uyarıların elimine edildiği, ortam ısısının 18-22 oC ve rölatif nemin %40-50 olduğu karanlık bir odada sırt üstü yatar pozisyonda 40 dakika süresince Metabolik Ölçüm Cihazına bağlanır. Ölçüm sırasında kişi uyanık olmalıdır. İlk 30 dakikalık veriler değerlendirmede kullanılmaz. Kalan 10 dakikalık sürede elde edilen verilerin ortalaması alınarak değerlendirilir. 

BMR/RMR pek çok hastalıktan etkilenir. Metabolizma hızı, hipertermi (ateşli hastalıklar) ve hipertroidide artarken hipotermi (soğuğa maruz kalma) ve hipotroidide azalır. Özellikle klinik bulgunun ve laboratuar testlerin kesin tanıyı desteklemediği tiroit hastalıklarında BMR/RMR ölçümü ile tanı konabilir. Genetik olarak bazı kişilerde BMR/RMR değeri normal sınırın altındadır ve bu durumu açıklayacak herhangi bir metabolik bozukluk da yoktur. Bu tür kişilerin kilo almaya eğilimli olduğu bilinmektedir. Bu anlamda, diyet programının ve düzenli egzersizin bu kişilerce daha sıkı uygulanması gerekir.