Guatr

Tiroit bezinin büyümelerine guatr diyoruz. Tiroit bezinin büyüklüğü sağlıklı kişilerde de bazı farklılıklar gösterir. Bu farklılıkların nedenleri aşağıda açıklanmıştır.

Tiroit Bezi Büyüklüğüne Katkıda Bulunan Faktörler

Beyinde bulunan hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonu tiroit bezinin büyümesini etkiler. Aşırı salgılanan TSH hormonu tiroit bezini uyararak büyümesini sağlar. TSH az salgılanırsa bu defa tiroit bezi küçük kalır.

Kişinin gıda veya içilen sularla aldığı iyot miktarı da tiroit bezi büyüklüğünü etkilemektedir. İyot alımı yetersiz olunca tiroit bezinde büyüme olmaktadır.

Selenyum elementi de tiroit hormon metabolizmasında önemli rol oynar. Selenyum mineralinin az alındığı durumlarda kanda TSH hormonu yükselir, T4 hormonu yükselir, fakat T3 hormonu düşer. İyot yetmezliği ile birlikte selenyum eksikliği varsa iyot yetmezliğine bağlı hastalıklar daha şiddetli olarak ortaya çıkmaktadır.

Kadmiyum

Pillerde bulunan bir elementtir. Piller içtiğimiz suya karışırsa aşırı kadmiyum alınmış olur. Fazla alınan kadmiyum selenyumu vücuttan atar. Selenyum tiroit hormonu T4'ü T3'e çeviren enzimin yapısında bulunur. Selenyum olmayınca T3 oluşamaz ve T3 düşüklüğü ve hipotiroidizm denilen tiroit yetmezliği gelişir.

Cıva Zehirlenmesi ve Tiroit

Aşırı alınan cıva da hipertiroidizm denilen tiroit bezinin aşırı çalışmasına neden olur.

Vücut ağırlığı veya büyüklüğü ile tiroit hacmi arasında ilişki vardır. Özellikle vücudun yağsız kısmı ile tiroit hacmi arasında ilişki olduğu gösterilmiştir. Erkeklerde tiroit hacminin kadınlardan fazla olması ise erkeklerin vücut ağırlığının daha fazla olması ile açıklanmaktadır.

Doğum sayısı da tiroit bezinin büyüklüğünü etkiler. Gebelikte tiroit hacminde artma olmaktadır. Doğum sayısı arttıkça tiroit hacmi artmaktadır. Bu durum özellikle iyot yetmezliği olan bölgelerde daha fazladır.

Sigara içenlerde tiroit bezinin daha büyük olduğu saptanmıştır. Sigara içenlerin kanlarında tiroit hormonu üretimini engelleyen tiyosiyanat isimli bir maddenin düzeyi artar. Artan tiyosiyanat hem kandaki iyotun tiroit bezi tarafından tutulmasını önler hem de tiroit hormon oluşumunu azalttığından hipofiz bezinden TSH salınımı artarak daha fazla hormon üretilmesi sağlanmaya çalışılır. Artan TSH hormonu ise bu defa tiroit bezinde büyüme yapar. Sigara içenlerde bu nedenle guatr sıklığı daha fazladır.

Tiroit bezinde adet dönemine göre kadınlarda değişiklikler olur. Tiroit hacmi iki adet kanaması arasındaki dönemin ilk yarısında yaklaşık % 50 kadar artabilmektedir. İki adet arasındaki zamanın ikinci yarısında (luteal faz) bu artış geriye döner ve bez eski haline döner. Bu volüm değişiklikleri östrojen hormonunun tiroit bezindeki kanlanmayı etkilemesine bağlı olarak oluşmaktadır.

Genetik Faktörler

Yukarıda sayılan nedenler içinde en önemlisi genetik faktörlerdir. Tiroit bezindeki büyüklük % 71 oranında genetik olarak belirlenmektedir. Guatrın bazı ailelerde sık görülmesi de bunu desteklemektedir. İyot yetmezliği olmayan bölgelerde saptanan guatrın nedeni genetik faktörler yani anne ve babamızdan gelen kalıtımdır.

Alkol fazla içenlerde ise ilginç olarak guatr daha az görülmektedir. Alkolün guatr sıklığını nasıl azalttığı tam bilinmemektedir; bu büyük olasılıkla alkolün tiroit bezi için direk toksik etkisine bağlıdır.

Doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda tiroit bezi hacmi daha küçük bulunmuştur.

Guatr Çeşitleri

Tiroit bezi büyümeleri yani guatr 3 şekilde olabilir:

• Basit Guatr: Tiroit hormonları normaldir. Bez içinde nodül yoktur. Tiroit bezinde büyüme vardır. Bu nedenle buna basit guatr adı verilir.
• Nodüler Guatr: Tiroit bezi büyür ancak bez içinde nodül dediğimiz nohut veya leblebi büyüklüğünde yumrular vardır. Nodüler guatrda tiroit hormonları normal veya artmış olabilir.
• Torasik veya Plonjan Guatr: Tiroit bezinin göğüs kafesi içine doğru büyümesi ve göğüs kafesi içine girmesidir.

Salgıladığı tiroit hormonları normal olduğu halde büyümüş tiroit bezine guatr denir. Tiroit bezinin olduğu gibi büyümesine düz veya basit guatr denir. Tiroit bezi içinde nodül dediğimiz yumru şeklinde dokular yoktur. Guatrın içinde nodüller varsa bunlara bu defa nodüler guatr denir

Bir toplumda 6-12 yaş arası çocukların %5'ten fazlasında basit guatr varsa buna endemik (yaygın) guatr denir. Endemik guatr iyot yetmezliği olan bölgelerde sık görülür. Bu oran %5'ten az olursa sporadik (seyrek görülen) guatr ismi verilir. Sporadik guatr ise iyot yeterli bölgelerde görülür. Guatr kadınlarda erkeklerden 4-5 kat daha fazla görülür. Gençlik çağında da kızlarda fazla görülür. Türkiye'de guatr sıklığı bölgelere göre değişmek üzere % 5-56 arasında değişmektedir. Görüldüğü gibi bu çok yüksek bir orandır.

İyot yetmezliği olan bölgelerde guatr daha fazladır. Özellikle dağlık bölgelerde toprakta iyot az olduğundan guatr daha fazla görülür. Bilinenin aksine kara lahana yenmesiyle guatr oluşumu arasında bir ilişki yoktur. Selenyum yetmezliği de ülkemizde önemli bir problemdir. Yaptığımız bir çalışmada guatrlı kişilerde selenyum düzeyinin düşük olduğunu saptadık. Suda bulunan perklorat ve kadmiyum fazlalığı guatra neden olur. Pillerle bulaşmış sularda kadmiyum yüksektir ve guatr ortaya çıkar. Demir eksikliği olan kişilerde de guatr sıklığında artış vardır. Ergenlik çağındaki çocuklarda bazen guatr oluşur ve buna adölesan veya ergenlik guatrı denir. Ergenlik döneminde artan hormon ihtiyacını karşılamak için tiroid bezi biraz büyür ve guatr oluşur. Daha sonra bu guatr çoğu çocukta veya gençte kaybolur. Gebelikte ve menopoz döneminde de tiroid büyüklüğü artar ve guatr oluşabilir. İyot yetmezliği dünyada en sık guatr nedenidir. İyot yetmezliğine bağlı olarak oluşan guatrda yıllar sonra sıklıkla nodül denilen yumru şeklinde kitleler oluşabilir. İyot yetmezliği fazla olan kadınlarda gebe kalma ve çocuk doğurma sıklığı azalır. İyot yetmezliği üremeyi engelleyebilmektedir. Bu nedenle çocuğu olmayan kadınlarda iyot yetmezliği olup olmadığı araştırılmalıdır. Guatrın ailesel özellik gösterdiği bilinen bir gerçektir. Bazı ailelerde guatr fazla görülür. Yapılan çalışmalar guatr gelişiminde kalıtımsal geçişin iyot yetersizliği olan bölgelerde yaşayan kadınlarda %39 oranında, iyotun yeterli alındığı bölgelerde yaşayanlarda ise % 82 oranında olduğunu ortaya koymuştur.

Guatr Nedenleri 

• İyot yetmezliği,
• Selenyum yetmezliği,
• Genetik eğilim veya ailede guatr olması,
• Tiroit bezinin iltihabi hastalıkları (Hashimoto veya tiroiditler),
• Psikiyatrik hastaların kullandığı lityum ilacı,
• Soya yağı veya fasulyesi fazla yemek,
• Tiroit hormon oluşumundaki genetik bozukluklar,
• Sigara içmek,
• Demir yetmezliğine bağlı kansızlığı olanlar,
• Gebelik (iyot yetmezliği olan bölgelerde),
• Beyinde bulunan hipofiz bezinden aşırı TSH hormonu salgılanması.

Bazen guatr göğse doğru uzanır ve göğüs kafesinin içine girer. Bu guatrlara plonjan guatr veya toraks guatrı denir. Hasta kollarını yukarı kaldırdığında yüzünde kızarma veya morarma olursa plonjan guatr var demektir.

İyot Yetmezliğine Göre Guatr Oluşum Sıklığı

İdrarda atılan iyot miktarı o kişinin iyot durumunu gösterir. İdrar iyodu ölçülerek iyot yetmezliğinin şiddeti anlaşılabilir. İyot yetmezliği artıkça guatr sıklığı da artmaktadır. iyot miktarına göre guatr oluşma riski şu şekilde saptanmıştır: İdrar iyotu hafif derecede yetmezlik gösteriyorsa yani 50-99 g/dl arasında ise bunların %5-20'sinde, orta dereceli iyot yetmezliği varsa (idrar iyotu 20-49 g/dl arasında ise) bunların % 20-30'unda ve şiddetli iyot yetmezliği varsa (idrar iyotu < 20 g/dl olması) bu kişilerin % 30'undan fazlasında guatr gelişir.

Guatrlı Kişide Ne Gibi Şikayetler Olur

Guatrlı hastaların çoğunda herhangi bir şikayet yoktur. Guatr çok büyük olursa nefes borusu ve yemek borusuna baskı yaparak öksürük ve nefes darlığı gibi şikayetler yapabilir. İyot yetmezliği aşırı ise tiroit bezi yetmezliği yani tiroit hormon salgılanmasında azlık (hipotiroidi) ve ona bağlı şikayetler olabilir. Hipotiroidi daha sonraki bölümlerde ayrı bir başlık halinde anlatılmıştır. Erken devrede ve çocuklukta yumuşak ve düz bir guatr vardır. Erişkinlerde ise her zaman guatr içinde nodüller ve kist oluşur. Tiroit hormon tetkikleri genellikle normal sınırlar içindedir. Başlangıçta guatr içinde nodül yokken yaşın artmasıyla nodüller ve kist gelişebilir. Volüm arttıkça yani guatr büyüdükçe TSH hormonunda azalma oluşur. Bu hastalarda anti-TPO antikoru kanda yüksekse o zaman guatrın Hashimoto hastalığı nedeniyle geliştiğini düşünürüz

Guatrlı Bir Kişide Hangi Tetkikler Yapılır?

İdrar iyotuna bakılarak iyot yetmezliği olup olmadığı anlaşılır. Ayrıca kanda selenyum düzeyi ölçülerek eksiklik olup olmadığı anlaşılır. İyot yetmezliği olan bölgedeki guatrlı kişilerde radyoaktif iyot uptake testinde yükseklik, total ve serbest T4 hormonlarının normal sınırlarda veya bazen düşük, olduğu görülürken, T3 hormon düzeyleri normal veya yüksek olabilir. TSH hormon düzeyleri ise normal veya yüksek olabilir. Anti-TPO ve anti-TG antikorları iyot yetmezliğine bağlı guatrda negatif iken, Hashimoto tiroiditine bağlı guatr varsa antikorlar yüksek olarak bulunur. Şiddetli iyot yetmezliğinde ise hipotiroidizm denilen tiroit yetmezliği gelişir ki, bu durumda TSH hormonu yüksek, T3 ve T4 hormonları normal düzeyin altına düşmüştür.

Guatr Nasıl Tedavi Edilir?

Basit guatrlı bir hastada iyot yetmezliği varsa iyotlu tuz verilir ve tiroit hormonu ile (levotiroksin) tedavisi yapılır. Bu ilaçların dozunu yaşınıza göre ve diğer hastalıklarınızın olup olmadığına göre doktorunuz ayarlar. Bu ilaçların dozunu önerilen dozda almak çok önemlidir. Fazla alırsanız zararı olabilir. Guatrlı kişilerde selenyum eksikliği varsa selenyumlu ilaçlar verilir. Plonjan guatr dediğimiz göğüs kafesine doğru girmiş guatrlarda hormonlar normal ise ameliyat yapılır.