Kadınlardaki infertilitenin en yaygın nedeni olan ovarial yetmezlik, ovumun yetersiz matürasyonu sonucu ortaya çıkar ve buna bağlı olarak ya anovulasyon izlenir ya da korpus luteum yetersizliği oluşur. Bu gibi durumlarda ilk yapılması gereken, normal ovum matürasyonunu sağlamaktır.
Sekonder amenoreli kadınların üçte birinde hiperprolaktinemi bulunmuştur. Kural olarak siklus bozukluğu olan bütün infertil kadınlarda prolaktin serum konsantrasyonu ölçülmelidir.
Aşırı prolaktin varlığında hipotalamustan GnRH salınımı azalır. Buna bağlı olarak FSH, LH sekresyonu bozulur bu da menstrual siklusta düzensizliğe neden olur. Azalma genelde LH düzeyindedir ve LH/FSH oranı düşer ve folikül maturasyonu bozulabilir. Östrojenlerin LH salıverilmesi üzerinde ovulasyondan hemen önce yaptıkları pozitif feedback etkinin ortadan kalktığı saptanmıştır. Eğer siklus ortası LH piki oluşmazsa ovulasyon gerçekleşmeyebilir.
Normal sınırlar içindeki prolaktin seviyeleri yeterli progesteron üretebilen korpus luteumun normal gelişimi için gereklidir. Bu sınırlar dışındaki prolaktin seviyeleri luteal yetersizliğe neden olur. İnatçı ve ağır hiperprolaktinemi gonadotropin salınımının tamamen yokluğuna ve böylece amenore ve infertiliteye yol açabilir.
Hiperprolaktinemi adrenal bezde androjenlerin sentez ve sekresyonunu sitümüle eder. Hiperprolaktineminin androjenizasyon fenomenine yol açabilme sebebi de budur.
Hiperprolaktineminin Nedenleri
- Prolaktin üreten hücrelerin artması (gebelik, hiperplazi, prolaktinoma; özellikle >50 ng/ml değerlerinde).
- Laktotropik hücrelerin hipotalamik inhibisyonunda azalma. Bu durum hipofiz tümörlerinde görülebilir. Prolaktin bozulmuş inhibisyon nedeniyle artar, örneğin; portal damarların kompresyonu.
- Prolaktin sekresyonunun hipotalamik sitümülasyonunun artması, örneğin artmış TRH konsantrasyonuna yol açan primer hipotirozis.
- Hiperprolaktineminin en sık nedenlerinden biri iatrojeniktir. İlaçlar, genellikle dopamin-antagonistleri, dopaminin laktotropik hücrelerdeki reseptörlerinden ayrılmasına neden olur. Haloperidol başta olmak üzere metoklopramid ve sülpirid gibi benzamidler, fenotiazinler ve diğer nöroleptik ajanlar özellikle üzerinde durulması gereken ilaçlardır. "Rauwolfia" alkaloidleri veya alfa-metil-dopa, antidepresanlar, trankilizanlar ve oral ovulasyon supresörleri de hiperprolaktinemiye neden olabilir. Bu nedenle hastaya sorulacak ilk soru böyle bir ilaç kullanıp kullanmadığı olmalıdır.
- Gerginlik ve stres de aşırı prolaktin salınımına yol açabilir, ancak bunun hangi mekanizmalar aracılığıyla oluştuğu henüz tam anlamıyla aydınlatılmış değildir.
Latent Hiperprolaktinemi
Prolaktin dengesindeki bozukluklar bütün kadınlarda "manifest hiperprolaktinemi" olarak ortaya çıkmaz. Genelde geceleri olmak üzere, hormonun kısa bir süre için fazla salgılandığı "latent hiperprolaktinemi" daha sık görülür. Bu vakalarda, gün boyunca ölçülen değerler (tercihen sabah erken saatlerde) genellikle normal düzeylerdedir. Bu nedenle de rutin prolaktin ölçümlerine ek olarak, tanısal amaçlı, hipofizin depolama kapasitesini ortaya çıkaran, prolaktin sitümülasyon testleri yapılması yararlıdır. Bu test şu prensibe dayanır: Geçici olarak artan prolaktin sekresyonu varlığında hipofizde normalden daha fazla miktarda prolaktin depolanır. Metoklopramid gibi dopamin antagonistleri ise bu artmış rezervin salıverilmesine neden olur. Böylece metoklopramid verilerek yapılan sitümülasyon testi sonucunda latent hiperprolaktinemili hastaların kanlarında belirgin bir prolaktin artışı izlenir.
Hiperprolaktineminin Tedavisi
Prolaktin dengesindeki bozukluklar bütün kadınlarda "manifest hiperprolaktinemi" olarak ortaya çıkmaz. Genelde geceleri olmak üzere, hormonun kısa bir süre için fazla salgılandığı "latent hiperprolaktinemi" daha sık görülür. Bu vakalarda, gün boyunca ölçülen değerler (tercihen sabah erken saatlerde) genellikle normal düzeylerdedir. Bu nedenle de rutin prolaktin ölçümlerine ek olarak, tanısal amaçlı, hipofizin depolama kapasitesini ortaya çıkaran, prolaktin sitümülasyon testleri yapılması yararlıdır. Bu test şu prensibe dayanır: Geçici olarak artan prolaktin sekresyonu varlığında hipofizde normalden daha fazla miktarda prolaktin depolanır. Metoklopramid gibi dopamin antagonistleri ise bu artmış rezervin salıverilmesine neden olur. Böylece metoklopramid verilerek yapılan sitümülasyon testi sonucunda latent hiperprolaktinemili hastaların kanlarında belirgin bir prolaktin artışı izlenir.