İç Yan Bağ Yaralanması

Günlük yaşamsal aktiviteler ve sportif faaliyetler sırasında alt ekstremite kompleksi fizyolojik ve biyomekanik sınırlar içerisinde pek çok yüklenmeyle karşı karşıya kalmaktadır. Bu yüklenmelerin fizyolojik ve biyomekanik sınırları aştığı ve alt ekstremite kompleksinin buna uyum sağlayamadığı koşullarda spor yaralanmaları olmaktadır. Spor yaralanmaları yaklaşık olarak %60 oranında alt ekstremitede, alt ekstremite spor yaralanmaları ise %33 oranında diz ekleminde görülmektedir. İç yan bağ (İYB) yaralanmaları ise her yaş grubunda sık olarak görülen bir yaralanma çeşididir.

Anatomi-Biyomekaniği

İç yan bağ

Addüktör tüberkülün hemen altında başlar ve tibial platoya yapışır. Derin ve yüzeyel olmak üzere iki katlı bir bağdır. Derin bağ eklem kapsülünün yapısını sağlamlaştırarak medial menüsküs yapışır. Yüzeyel bağ ise diz ekleminde bulunan bursalar tarafında derin bağdan ayrılmıştır. Her iki bağ ekstansiyon sırasında gerginleşir. Orta fleksiyon açısında anterior lifler gerginken, tam fleksiyonda arka lifler gergindir. Birincil görevi dizi dışa doğru açılayan kuvvete (valgus stresi) karşı dizi korumak, ikincil olarak dış rotasyon hareketini sınırlamaktır.

Etiyoloji

İYB yaralanmalarında en sık neden valgus stres kuvveti, daha az sıklıkla rotasyonel kuvvetlerdir. Tam ekstansiyon sırasında İYB'ın derin ve yüzeyel bağı, diz eklemi kapsülü ve tendonu yaralanabilir. 20 derece fleksiyonda esas olarak yüzeyel bağ etkilenir. Gelişme çağındaki sporcularda distal femoral epifiz kırığı olabilir. Bu koşulda valgus stres testi uygulanmamalıdır. İYB yaralanmaları stres testi sonuçlarına göre sınıflandırılır. Bu sınıflamaya göre; Grade I: Bağın bütünlüğü korunmuştur, bağda mikro yırtıklar, yada valgus stess testinde 0-5 mm lik açılanma vardır. Grade II: Bağda parsiyel yırtık yada 5-10 mm açılanma vardır. Grade III: Bağ tamamen yırtılmış yada 10 mm üzerinde açılanma vardır.

Tanı

Klinik muayenede İYB boyunca ağrı, hassasiyet, yumuşak doku şişkinliği, ekimoz, morarma olabilir. Dışa doğru açılanmanın ölçüldüğü valgus stres testinde açılanma artışı vardır. Aşrı miktarda şislik olması durumunda eklem içi hasar düşünülmelidir. Ön çapraz bağ yaralanmaları, Grade I İYB yaralanmalarında %20 oranında, Grade III İYB yaralanmalarında %78 oranında klinik tabloya eşlik eder. Medial menüsküs yaralanmaları ise % 5-25 oranında görülür ve bu oran yaralanmanın ciddiyeti ile artar. Ayırıcı tanıda, medial menüsküs yaralanmaları, patella subluksasyonu, patella dislokasyonu, tibial plato kırığı, yumuşak doku travması, osteokondral lezyon, eklem faresi, tibial plato kırığı, hamstring kas zorlanması, pes anserin bursiti, medial retinakulum zorlanması, kapsül yırtıkları düşünülmelidir.

Tedavi

Bütün spor yaralanmalarının tedavisinde ilk adım olarak, istirahat, buz kompresyon ve elevasyonu içeren RICE prensibi uygulamalıdır. Grade I ve Grade II İYB yaralanmalarında sportif rehabilitasyonun ilkeleri uygulanır. Gerekli durumlarda, 1-2 hafta diz eklemi 30 derece fleksiyon açısında uygun bir ortez ile stabilize edilir. Grade III İYB yaralanmaları ise kural olarak cerrahi tedavi uygulanır. Ancak Grade III yaralanmalarında da ortez ve sportif rehabilitasyonu deneyen araştırmacılar vardır. İYB yaralanmalarında uyluk içi kasların izokinetik sistemle güçlendirilmesi ile İYB üzerine etki eden valgus stresini azaltır. Grade I-II İYB yaralanmalarında mezoterapi ile bu bölgedeki ağrı, enflamasyon kontrol altına alınarak iyileştirme süreci hızlandırılır. İYB yaralanmalarında sportif rehabilitasyona denge, koordinasyon ve proprioseptif eğitimi içeren egzersizler eklenmesi İYB yaralanma riskini azaltır. Tedavi boyunca anaerobik ve aerobik kondisyonun devamı için üst ekstremite; izokinetik ve izotonik kol ergometresinde çalıştırılır. Tedavi sonrasında; izokinetik kassal kuvvet ve dayanıklık testi, proprioseptif ve fonksiyonel testler yapılarak spora dönüş süreci ve saha içi aktif rehabilitasyon planlanır.

Dış Yan Bağ Yaralanması

Anatomi-Biyomekaniği

Dış yan bağ (DYB) yuvarlak şekildedir ve biseps femoris kasının tendonunun altında uzanır. Lateral femoral epikondilden başlar ve gastrokinemus kasının önünde fibula başına yapışır. Kapsül ve menüsküsler ile ilişkili değildir, lateral menüsküsten küçük bir yağ yastıkçığı ile ayrılır. Birincil görevi, tam ekstansiyondan 30 derece fleksiyon açısı arasında dizi içe doğru açılayan kuvvetlere (varus stresi) karşı dizi korumak ikincil görevi ise iç ve dış rotasyon hareketlerini sınırlamaktır.

Etiyoloji

DYB yaralanmaları, İYB yaralanmalarına göre daha az görülür. DYB yaralanmalarında en sık neden varus stres kuvveti ve daha az sıklıkla tibiayı iç rotasyona zorlayan kuvvetlerdir. Özellikle futbol ve rugbyde dizin ön-iç bölgesine gelen darbeler sonucunda oluşur.

DYB yaralanmaları varus stres testi sonuçlarına göre, İYB da olduğu gibi sınıflandırılır.

Tanı

Klinik muayenede dış yan bağ boyunca ağrı, hassasiyet, yumuşak doku şişkinliği, ekimoz ve morarma olabilir. İçe doğru açılanmanın ölçüldüğü varus stres testinde açılanma artışı vardır. Ayırıcı tanıda, iliotibal band tendiniti, biseps femoris tendiniti, menüsküs yaralanmaları, osteokondral kırık ve tibial plato kırığı düşünülmelidir.

Tedavi

İlk olarak RICE prensibi uygulanır. Grade I ve Grade II DYB yaralanmalarında sportif rehabilitasyonun ilkeleri uygulanır. Gerekli durumlarda ortez ile stabilizasyon sağlanır. Grade III DYB yaralanmalarına, diz eklemi kapsülünün posterolateral kompleks yaralanmaları da eşlik eder. Bunun için cerrahi tedavi iyi bir seçimdir. DYB yaralanmalarında uyluk dışı kasların izokinetik sistemle güçlendirilmesi ile DYB üzerine etki eden varus stresini azaltır. Grade I-II DYB yaralanmalarında mezoterapi ile bu bölgedeki ağrı, enflamasyon kontrol altına alınarak iyileştirme süreci hızlandırılır. DYB yaralanmalarında sportif rehabilitasyona denge, koordinasyon ve proprioseptif eğitimi içeren egzersizler eklenmesi DYB yaralanma riskini azaltır. Tedavi boyunca anaerobik ve aerobik kondisyonun devamı için üst ekstremite; izokinetik ve izotonik kol ergometresinde çalıştırılır. Tedavi sonrasında; izokinetik kassal kuvvet ve dayanıklık testi, proprioseptif ve fonksiyonel testler yapılarak spora dönüş süreci ve saha içi aktif rehabilitasyon planlanır.