Karbon Monoksit (CO) Zehirlenmesi

Havada çok karbon monoksit bulunduğunda kan hücreleri oksijen yerine karbon monoksiti kullanır. Kandaki CO miktarının artmasıyla zehirlenme meydana gelir.

Karbon monoksit renksiz, tatsız, kokusuz, yanıcı, zehirli bir gazdır. Duvarlardan bile sızabilir. Vücuda solunum yolu ile girer. Karbon monoksit vücutta parçalanmaz, solunum yoluyla dışarı atılır. Karbon monoksit zehirlenmeleri sıklıkla kapalı bir ortamda meydana gelen yanma sırasında olur (bacası çekmeyen şofben, soba, ocak gibi) ayrıca karbon monoksidin kullanıldığı veya üretildiği iş kollarında da meydana gelebilir. Solunum zehri olan karbon monoksitle meydana gelen zehirlenmelerde kısa süre içerisinde tıbbi müdahale yapılmazsa, zehirlenmeler ölümle sonlanabilir.

Karbon Monoksit Kaynakları:

Kapalı ortamda meydana gelen yanmalar (açık ocaklar, bacası çekmeyen soba - şofbenler, bacasız gaz sobaları gibi).
Isıtma amacıyla kullanılan her tür soba ve ocakta (havagazlı, linyitli, kok kömürlü vb.) yanma sırasında oluşur.
Karbon monoksit, havagazı ve jeneratör gazlarının bileşiminde bulunur. Ayrıca kokhane gazlarında, yangın ve patlamalarda çıkan dumanlarda vardır.
Motorların egzoz gazlarında vardır (benzinli motorlarda çok, dizel motorlarında daha az.). Özellikle kapalı garaj, park binaları, feribotlar, motor onarım ve bakım işlikleri bu bakımdan tehlikelidir. Ayrıca:
Yanlış yapılmış ve defektli her tür ısıtma sistemleri,
Açık ocaklar,
Karbon monoksitli gazların üretimi, dağılımı, kullanımı,
Tünel, maden ocağı gibi yerlerdeki yangın ve patlamalar,
Kimya endüstrisinde karbon monoksit kullanılan işlemler, başlıca tehlike kaynaklarıdır.

Etki Şekli

Karbon monoksitin zehirli etkisi hemoglobine (Hb) (kanda oksijen taşıyan eritrositlerin (kırmızı kan hücrelerinin) içeriğinde bulunan bir madde) oksijene göre çok daha fazla bağlanmasından kaynaklanır. Ortaya çıkan karboksihemoglobin (CO-Hb) hipoksemiye neden olur. Bu birleşme geri dönüşümlüdür, yani ayrılabilir.

Karbon monoksitin hemoglobine olan bağlanma kapasitesi, oksijeninkinden ortalama 300 kez daha güçlüdür. CO-Hb bileşiminin tüm vücut genelindeki durumu zehirlenmenin derecesini belirler. Bu da şu etkenlere bağlıdır:

Soluk alma havasındaki CO konsantrasyonu,
Solunum dakika hacmi, etki süresi,
Hemoglobin miktarı.

Zehirlenme (Akut)

Hemoglobinin % 20si CO-Hbe dönüştükten sonra belirtiler giderek şiddetlenir:

Baş ağrısı
Baş dönmesi
Bulantı, kusma
Taşikardi ve kan basıncı yükselmesi
Bazen pektanjinöz yakınmalar
Kulak çınlaması
Dalgınlık
Genel bitkinlik
Apati
Bazen kas krampları
Cilde kiraz kırmızısı renk
Bilinç kaybı (% 50 CO-Hb oluşumunda)
Ölüm (% 60-70 CO-Hb oluşumunda)

Kronik Sağlık Bozukluğu

Düşük miktarlarda uzun süre maruziyete bağlı zararları öncelikle merkezi sinir sistemi ve kalpte ortaya çıkar. Dar anlamda kronik karbon monoksit zehirlenmesi tartışmalıdır. Ne var ki, yinelenen, az miktarda, ancak uzun süreli maruziyetlerde, psikolojik ve sinirsel bozukluklar ortaya çıkmaktadır. Akut zehirlenmelerinin bıraktığı sekeller de bunlara katılabilir.

Uyku, bellek bozuklukları, parkinsonizm
Görme ve konuşma bozuklukları
Kalpte aritmiler, miyokart zararları

Özel Laboratuvar Testleri

Kanda karboksihemoglobin (normalde kandaki Hb’nin % 1’i COHb’dir, sigara içenlerde % 10’a kadar saptanabilir, tolere edilebilen üst sınır: % 20, eksitus: % 60-70)
Solunum (dışarı verilen) havasında karbon monoksit.