Karbon monoksit renksiz, tatsız, kokusuz, yanıcı, zehirli bir gazdır. Duvarlardan bile sızabilir. Vücuda solunum yolu ile girer. Karbon monoksit vücutta parçalanmaz, solunum yoluyla dışarı atılır. Karbon monoksit zehirlenmeleri sıklıkla kapalı bir ortamda meydana gelen yanma sırasında olur (bacası çekmeyen şofben, soba, ocak gibi) ayrıca karbon monoksidin kullanıldığı veya üretildiği iş kollarında da meydana gelebilir. Solunum zehri olan karbon monoksitle meydana gelen zehirlenmelerde kısa süre içerisinde tıbbi müdahale yapılmazsa, zehirlenmeler ölümle sonlanabilir.
Karbon Monoksit Kaynakları:
- Kapalı ortamda meydana gelen yanmalar (açık ocaklar, bacası çekmeyen soba - şofbenler, bacasız gaz sobaları gibi).
- Isıtma amacıyla kullanılan her tür soba ve ocakta (havagazlı, linyitli, kok kömürlü vb.) yanma sırasında oluşur.
- Karbon monoksit, havagazı ve jeneratör gazlarının bileşiminde bulunur. Ayrıca kokhane gazlarında, yangın ve patlamalarda çıkan dumanlarda vardır.
- Motorların egzoz gazlarında vardır (benzinli motorlarda çok, dizel motorlarında daha az.). Özellikle kapalı garaj, park binaları, feribotlar, motor onarım ve bakım işlikleri bu bakımdan tehlikelidir. Ayrıca:
- Yanlış yapılmış ve defektli her tür ısıtma sistemleri,
- Açık ocaklar,
- Karbon monoksitli gazların üretimi, dağılımı, kullanımı,
- Tünel, maden ocağı gibi yerlerdeki yangın ve patlamalar,
- Kimya endüstrisinde karbon monoksit kullanılan işlemler, başlıca tehlike kaynaklarıdır.
Etki Şekli
Karbon monoksitin zehirli etkisi hemoglobine (Hb) (kanda oksijen taşıyan eritrositlerin (kırmızı kan hücrelerinin) içeriğinde bulunan bir madde) oksijene göre çok daha fazla bağlanmasından kaynaklanır. Ortaya çıkan karboksihemoglobin (CO-Hb) hipoksemiye neden olur. Bu birleşme geri dönüşümlüdür, yani ayrılabilir.
Karbon monoksitin hemoglobine olan bağlanma kapasitesi, oksijeninkinden ortalama 300 kez daha güçlüdür. CO-Hb bileşiminin tüm vücut genelindeki durumu zehirlenmenin derecesini belirler. Bu da şu etkenlere bağlıdır:
- Soluk alma havasındaki CO konsantrasyonu,
- Solunum dakika hacmi, etki süresi,
- Hemoglobin miktarı.
Zehirlenme (Akut)
Hemoglobinin % 20si CO-Hbe dönüştükten sonra belirtiler giderek şiddetlenir:
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Bulantı, kusma
- Taşikardi ve kan basıncı yükselmesi
- Bazen pektanjinöz yakınmalar
- Kulak çınlaması
- Dalgınlık
- Genel bitkinlik
- Apati
- Bazen kas krampları
- Cilde kiraz kırmızısı renk
- Bilinç kaybı (% 50 CO-Hb oluşumunda)
- Ölüm (% 60-70 CO-Hb oluşumunda)
Kronik Sağlık Bozukluğu
Düşük miktarlarda uzun süre maruziyete bağlı zararları öncelikle merkezi sinir sistemi ve kalpte ortaya çıkar. Dar anlamda kronik karbon monoksit zehirlenmesi tartışmalıdır. Ne var ki, yinelenen, az miktarda, ancak uzun süreli maruziyetlerde, psikolojik ve sinirsel bozukluklar ortaya çıkmaktadır. Akut zehirlenmelerinin bıraktığı sekeller de bunlara katılabilir.
- Uyku, bellek bozuklukları, parkinsonizm
- Görme ve konuşma bozuklukları
- Kalpte aritmiler, miyokart zararları
Özel Laboratuvar Testleri
Kanda karboksihemoglobin (normalde kandaki Hb’nin % 1’i COHb’dir, sigara içenlerde % 10’a kadar saptanabilir, tolere edilebilen üst sınır: % 20, eksitus: % 60-70)
Solunum (dışarı verilen) havasında karbon monoksit.
İlk Yardım
- Kazada yerinden uzaklaştırma, temiz havaya çıkarılmalıdır
- Suni solunum
- Gerekirse entübasyon
- Oksijen verilir
- Solunum ve dolaşıma yardımcı ilaçlar verilir
- Hasta sıcak tutulmalıdır
- Suni solunum ve gerekirse kalp masajı uzun süre yapılmalıdır.
Karbon Monoksitle İlgili Bazı Teknik Bilgiler:
- Formülü: CO
- Rölatif Molekül ağırlığı: 28,1
- Kaynama noktası : -191,5C
- Ergime noktası; : -205°C
- Yoğunluk (0°C) : 1,25 g/It.
- Buhar yoğunluğu (hava = 1) : 0,97
- MAK değeri: 50 ppm (sm3/m3)= : 55 mg/m3