İlk başarılı organ nakli 1950'lerde başlamıştır.10 yıl içinde organ ve doku nakli, hastalıkların son döneminde temel tedavi şekli olmuştur. Böbrek, kalp, karaciğer, pankreas, akciğer, deri, kornea, kemik iliği, ince barsak sıklıkla nakledilen organlardır.
- Deri: Yanık tedavisinde, doku kaybı ile giden yaralanmalarda uygulanır.
- Böbrekler: En sık uygulama alanıdır. Örneğin şeker hastalığı ve bunun gibi nedenlere bağlı son dönem böbrek yetersizliğinde uygulanır.
- Karaciğer: Hepatitler, sirz gibi hastalıkların neden olduğu karaciğer yetersizliğinin son dönemlerinde ve karaciğer kanserlerinde uygulanır.
- Kalp: Karaciğerden daha az sorun yaratır.
- Akciğerler ve/veya Kalp: Birlikte nakil yapılabilir.
- Pankreas: Genel nüfusun yaklaşık %15'i şeker hastası olup bu hastalık en sık 3.(üçüncü) ve en çok öldüren 8.(sekizinci) hastalıktır.Pankreas ve/veya böbrek+pankreas birlikte uygulanabilir.
- Kemik iliği: Bazı lösemi (kan kanseri) ve anemi (kansızlık) hastalığı tiplerinde başarılı olabilmektedir
- Kornea: 1796 yılından beri en eski ve başarı ile uygulanan alandır. Reddi çok azdır.
- İnce barsak: Bazı hastalıklara bağlı bağırsağın belirgin kaybı için uygulanabilir. Lenfoid (savunma sistemi) hücreleri bol olduğu için organ reddi daha sık olur.
Solunum ve dolaşımın yaklaşık 4-5 dakikada durması beyinde geri dönülmez zarar oluşturur. Organizma yaşamsal görevlerini yerine getirme özelliğini yitirir. Geri dönüşümü olmayan bu olaya Somatik (bedensel) ölüm denir. Bu aşamada dokuların büyük bir çoğunluğu halen canlılığını korumaktadır. Dokular arası fark olmak üzere, birkaç saate kadar canlılık uzamaktadır. İşte, Somatik Ölüm ile bu Biyolojik (hücresel) ölüm arası süre organ ve doku nakline olanak sağlar.
Bir Organ Naklinde;
- Verici ile alıcı arasında kan grubu ve doku uygunluğu araştırılır.
- Nakil öncesi verilecek organın canlı ve zarar görmemiş olduğu patoloji uzmanı tarafından saptanır.
- Nakil sırasında koruyucu sıvı, nakil sonrasında ise organ ve doku reddini önleyici ilaçlar kullanılır.
- Nakil sonrası dolaşım yetersizliği, enfeksiyon, doku reddi, ilaç zararı ve eski hastalığın nüksü açısından hasta takip edilir.
Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında,29/05/1979 Tarih , 2238 Sayılı Yasa
- Yasak: Bir bedel veya çıkar karşılığı organ ve doku alınması ve satılması, organ ve doku alınıp-verilmesine ilişkin her türlü reklam (bilimsel, istatistik ve haber niteliğindeki bilgi dağıtımı haricinde) yasaktır.
- Yaş ve nitelik: 18 yaşını doldurmamış mümeyiz olmayan kişilerden organ ve doku alınması yasaktır.
- Muvafakat: 18 yaşını doldurmuş ve mümeyiz kişiden organ ve doku alınabilmesi için; verenin en az iki tanık huzurunda açık, bilinçli, tesirden uzak, önceden verilmiş yazılı-imzalı veya sözlü olarak beyan edip imzaladığı tutanağın bir hekimce de onayı zorunludur.
Organ ve doku nakli hizmetleri yönetmeliği (11/03/2009 tarih, 27166 sayılı resmi gazete)
Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Sistemi (UKS)
Kamu kurum ve kuruluşlarında organ nakli yapmaya başlayacak olan merkezler bu durumu Bakanlığa bildirirler ve izin belgesi alırlar.
Başvuruyu yapan merkezde, yaptığı organ nakli türüne bağlı olarak, hastanın nakil öncesi ve sonrası dönemlerde ihtiyaç duyabileceği anesteziyoloji ve reanimasyon, iç hastalıkları, çocuk sağlığı ve hastalıkları, patoloji ve diğer branşların mevcut olduğu, kan bankası desteği ile psikolojik ve sosyal servis desteğine sahip olduğunu, veri yönetimi olanaklarını kullanabildiğini belgelemelidir. Böbrek nakli yapan ve bünyesinde diyaliz merkezi bulunmayan organ nakli merkezleri bu amaçla kullanılmak üzere 2 cihaz kapasiteli diyaliz ünitesi bulundurmak zorundadır.
Tıbbi Ölüm Halinin Tespiti:
- Beyin Ölümü :Tanım : Beyin ölümü klinik bir tanıdır ve beyin fonksiyonlarının tam ve geri dönüşümsüz kaybıdır.
- Kardioloji, nöroloji, beyin cerrahi ve anestezi uzmanı doktorlardan oluşan dört(4) kişilik hekimler kurulunca oy birliği ile olur.
Alıcının müdavi hekimi ve organ nakli hekimleri bu kurulda yer alamaz.
Ölüden Organ ve Doku Alma Koşulu
Bir kimse sağlığında vücudunun tamamını veya organ ve dokularını, tedavi-tanı-bilimsel amaçlar için bıraktığını resmi veya yazılı bir vasiyetle belirtmemiş veya iki tanık huzurunda açıklamamış ise sırasıyla; Ölüm anında yanında bulunan eşi-reşit çocukları, ana-baba veya kardeşlerinden biri yoksa yakınlarından birinin muvafakatıyla organ veya dokuları alınabilir.
Beyin Ölümü Tanısı Konan Hastalarda
- Daha önce tanısı konulmuş bir nedenle hasta geri dönüşümsüz koma tablosuna girmişse en az 12 saat, nedeni bilinmeden gelişen tablolarda en az 24 saat bu koşulların değişmeden devamlılığı gözlenmelidir.
- Klinik beyin ölümü tanısı almış hastalarda, hekimler kurulunun uygun göreceği bir laboratuvar yöntemiyle beyin ölümü teyid edilmelidir.
- Hasta yakınına beyin ölümü deklare edildikten sonra hastaya uygulanan tıbbi destekler kesilebilir.
- Hasta yakınına beyin ölümü deklare edildikten sonra yaşam desteğinin kesildiği durumlar:
- Hastanın organ veya organlarının transplantasyon için kullanılmasına hasta yakınının izin vermesi,
- Hasta yakınlarının yaşam desteğinin kesilmesine izin vermesidir.