Çinko Eksikliği

Çinkonun vücudumuzda çok önemli görevleri vardır. 200 civarında enzim ve birçok hormonun üretiminde (testosteron gibi) rol alır. Başlıca işlevleri arasında: RNA, DNA, protein sentezi, insülinin aktivasyonu, Vitamin-A’nın hücrelere taşınması ve kullanımında görev alır. Ayrıca yaraların iyileşmesi, hücrelerin bölünerek çoğalabilmesi, tat alta (özellikle tuzlu tadın farkına varabilme), sperm yapımı, bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi, davranış ve öğrenme performansının artışı, anne karnındaki ve doğmuş bebek ve çocukların büyüme ve gelişimi, kanda yağların taşınması gibi birçok olayla ilişkilendirilmektedirler.

Çinko eksikliği, Türkiye ve Dünya da en sık gözlenen mineral eksikliklerinden biri olmakla birlikte üzerinde en az durulanlardan birisidir. Ülkemizde tarım yapılan topraklardaki çinko miktarı yüksek değildir (toprakların %49.83 ünde alt sınır olarak belirlenen 0.5 ppm den düşük, %32.76’sında 0.5-1.0 ppm arasındadır). Çinko kapların ve çinko su borularının da artık kullanımdan kalkmış olması çinko eksikliğine katkıda bulunmaktadır.

Çinko Eksikliğinin Belirtileri

• Yaşamı tehdit edebilecek düzeydeki ağır çinko eksikliği;
  • Büllöz püstüler dermatit
  • İshal
  • Saç dökülmesi
  • Mental (zihinsel) bozukluklar
  • Sık sık enfeksiyona yakalanma (hücresel bağışıklık yetmezliği)
• Orta dereceli çinko eksikliği;
  • Büyüme geriliği
  • İpogonadizm (cinsel organ gelişiminde gerilik)
  • Deri değişikliği
  • İştah bozukluğu
  • Karanlığa uyum bozukluğu
  • Yara iyileşmesinde gecikme
  • Tat duyusunda azalma
• Düşük derecede çinko eksikliği;
  • Sinirsel ve duyusal değişiklikler
  • Oligospermi
  • Testosteron hormonunda azalma
  • Thymulin aktivitesinde azalma
  • İnterlökin-2 aktivitesinde azalma okul öncesi çocuklarda gelişme geriliği
  • Sık sık enfeksiyonlara yakalanma

Çinko Eksikliğine Neden Olabilen Hastalıklar

1. Yaşamı tehdit edebilecek düzeydeki ağır çinko eksikliği
   -Akrodermatitis enteropatika
   - Total parenteral nutrisyon
   - Penisilamin tedavisi sonrası
   - Akut alkol alımı
2. Orta dereceli çinko eksikliği
   - Beslenmeye bağlı (toprak yeme gibi)
   - Malabsorbsiyon bozuklukları
   - Orak hücreli anemi
   - Talasemiler (Thalassemia)
   - Kronik böbrek hastalıkları
   - Kronik karaciğer hastalıkları
3. Düşük derecede çinko eksikliği
   -En sık görülen gruptur. Özellikle çocuklar, gebeler ve yaşlılarda gözlenir.

Çinko ve Saç Dökülmesi

İnsanlarda akut çinko eksikliği gelişmesi durumunda ilerleyici saç dökülmesi meydana gelebilmektedir. Kronik çinko eksikliğinde ise saç büyümesi yavaşlamakta ve yaygın saç dökülmesi ile sonlanabilmektedir. Saç hastalıklarında çinko eksikliği temel neden olarak kabul edilmemekte ancak esaslı bir rolü olabileceği üzerinde durulmaktadır.
Daha çok hububat proteini tüketen gelişmekte olan ülkelerde, hububattaki azla miktardaki fitatlar ve diğer bazı organik bileşikler, demir ve çinkoyu bağlayarak emilimini azaltırlar.

Tedavi

Çinko eksikliği durumunda özelikle de yetersiz alıma bağlı gelişen eksikliklerde çinko içeren ilaçların kullanımı son derece başarılı sonuçlar vermektedir. Doz ayarlaması kilogram başına 1 mg olacak şekilde yapılır; süt ve süt ürünleri ile birlikte alınmaz, tok karnına alınır. 6’ıncı aydan sonra bebeklerde kullanılması tavsiye edilmektedir. Çinko C-vitamini ile birlikte alınırsa daha kolay emilir.